VERSLAG 3e weekend cyclus:
“Ik luister dus ik ben”
29 april – 1 mei De Glind / Amersfoort
L. v. Beethoven, school van innerlijke kracht
Het Beethovenseminar in het 25e jaar van bestaan van de Nederlandse afdeling van Musicosophia biedt ons gelegenheid om te zien naar de betekenis van Beethovens geest voor de ontwikkeling van Musicosophia wereldwijd.
De uitspraken van Beethoven waren voor musicoloog George Balan, grondlegger van Musicosophia, een belangrijke impuls om zich intensief met het muziek luisteren bezig te houden. Juist die uitspraken gaven hem een antwoord op het lang gekoesterde vermoeden, dat in de muziek een verborgen filosofie zou leven. In het communistische Roemenië van Ceausescu manifesteerde George Balan zich jarenlang in vele boeken, colleges, lezingen en radio-uitzendingen met een nieuw genre filosofie geheel in de geest van Beethoven. Uiteindelijk noopte dit “muzikale verzet”, waarin men staatsvijandelijke activiteiten begon te vermoeden, hem in 1977 naar het Westen te gaan. In ballingschap in Duitsland oefende de geest van Beethoven weer zijn beslissende invloed uit. De doorbraak kwam toen hem bewust werd dat zijn muziekwetenschappelijke kennis voor het luisteren en vooral het begrijpen van de grote meesters van geen betekenis was. Het is in de eerste plaats door de muziek en vervolgens door zijn woorden dat Beethovens geest inspirerend en richtinggevend voor het ontstaan van Musicosophia is geweest.
De geselecteerde muziek voor het seminar gaf de deelnemers in Beethovens geest een gewaarwording van de verandering in het leven van één mens: voorbij de wildheid en de ijdelheid naar een gemoedstoestand die Beethoven als volgt uitdrukt: “vragen zijn niet meer nodig”.
Hubert Pausinger behandelde het eerste deel van de 3e symfonie, de z.g. Eroica, opgedragen aan prins Lobkowitz, een belangrijke mecenas van Beethoven. In een film over de première van deze symfonie, een privéconcert aan het hof van de prins in augustus 1804, konden de deelnemers Beethoven zien als aanhanger van de idealen van de Franse revolutie. Teleurgesteld over de rol die Napoleon daarin speelt, verandert Beethoven de naam in Eroica.
Prins Lobkowitz gaf in zijn nieuwe concertzaal a.h.w. een speciale plek, een podium aan de luisteraar, gescheiden van de musici. Ook anderszins werd die luisteraar destijds aangesproken, namelijk door de enorme lengte van die nieuwe symfonie en de dwingende vormkracht met een specifieke thematische samenhang, eigen klankkleur en regels. De luisteraar wordt gedwongen geconcentreerd te luisteren zoals Beethoven dat wil. Daarmee bracht hij de klassieke muziek een stap verder in de nieuwe 19e eeuw. Met de docent kunnen wij ons afvragen of de held in de Eroica symbool staat voor elke strijdende mens zoals Beethoven. Innerlijk had hij al een belangrijke stap gezet door het aanvaarden van zijn doofheid en daardoor onbewust gekozen voor een muzikale heldendaad door muzikaal een onbekend gebied (Neuland) te betreden. Zoals de opdracht voor Beethoven door zijn doofheid wordt bepaald, vraagt de componist van ons een inspanning tot luisteren en het geven van een antwoord. Oerbeelden zullen ons dan niet verborgen blijven.
Met Lucian Closca werd het tweede deel van het 5e pianoconcert behandeld. Dit concertdeel lijkt gemaakt voor de meloritmie, het spel van gebaren in de Musicosophia-methode. Daarmee kunnen we onze eigen voorstelling van het stuk fysiek voelbaar maken. Het stuk vraagt om cirkelbewegingen die we in de menselijke natuur, waar bijna niets lineair is, kunnen terugvinden: bewegingen, ademhaling, zelfs gedachten. Muziek en klank, uit de handen tevoorschijn komend, wijzen hier in de richting van worden, hebben, houden en tenslotte het er alleen maar zijn.
Er zijn vier dingen die in het leven van Beethoven een persoonlijke rol speelden: altijd gebeukt tegen zichzelf en zijn omgeving; doof geworden; altijd verliefd; nooit getrouwd. In zijn laatste composities zien we, zoals Balan schrijft, dat de held in zichzelf de moed ontdekt, zijn eigen diepten te doorgronden. Zijn composities zijn dan doortrokken van een nieuwe glans, gelouterd door strijd. Tegenover het napoleontische oorlogsspel (ook een kant van Beethoven) verschijnt dan het echt heroïsch veroveren van innerlijke hoogten, zoals bijv. in de zes bagatellen opus 126, geschreven in 1824. In deze, bijna muzikaal-biografische, muzikale aforismen, waarvan het andante behandeld werd, wordt zwaarte en lichtheid zodanig gedoseerd als ware het korte en kernachtige wijsheidsuitspraken. Men verliest als luisteraar hierbij vaak een notie van tijd.
In de reacties van deelnemers zien we dat juist ook door Musicosophia de muziek van Beethoven nieuwe impulsen krijgt, zodat zich mogelijkheden van nieuwe werking, voorbij het concertwezen, openen:
Heerlijk om wéér te doen.
Ik heb opnieuw genoten! Elk seminar ervaar ik als meer natuurlijk, meer verdiepend, meer doorleefd als het vorige. Ook omdat docent Hubert Pausinger de universele principes die onder alles liggen, zo duidelijk en bewust kan maken.
Het is iedere keer weer een muzikaal cadeau, hoe een onbekend stuk, in dit geval van Beethoven, na een paar keer luisteren met de Musicosophia-methode, een deel van jezelf is geworden.
Boeiend, verrijkend en ontroerend.
Bijzondere belevenis om vanuit het horen en beleven tot inzicht te komen van het wezen van een compositie.
Ik vind het prachtig om met de Musicosophia-methode beter te begrijpen wat er in de muziek gebeurt. Daardoor dringt het nog meer door. In die zin was het met docent Lucian Closca werken aan het 2e gedeelte van het 5e pianoconcert voor mij het hoogtepunt van het weekend.
Léon Werry
Comments are closed.